گپ و گفت با محمد ملتجی، پیشکسوت هنر‌های نمایشی، درباره اهمیت و لزوم توجه به تئاتر دفاع مقدس

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - در چند دهه اخیر و پس از انقلاب اسلامی ایران، موضوع دفاع مقدس به یکی از محور‌های مهم اغلب هنر‌ها تبدیل شده و در این میان، عرصه نمایش به شکل‌های مختلفی تحت تأثیر این مقوله مهم بوده است. به مناسبت هفته دفاع مقدس، گفت وگویی داشته ایم با محمد ملتجی، یکی از هنرمندان باسابقه عرصه تئاتر مشهد که آثار زیادی را با موضوعات مربوط به دفاع مقدس و جنگ تحمیلی به روی صحنه برده است.

ملتجی خود را یک فرد تئاتری معرفی می‌کند که اغلب نمایش هایش را با محوریت تئاتر دینی یا مضامین مربوط به دفاع مقدس اجرا کرده است. «حدیث عشق»، «هویت»، «همراه»، «در آغوش آفتاب» و بسیاری از نمایش‌های دیگر با مضامین ارزشی و دفاع مقدس، تنها گوشه‌ای از آثار محمد ملتجی است که نه فقط در مشهد، بلکه در سطح کشور نیز مورد توجه گسترده مخاطبان قرار گرفته است.

آسیب کرونا به تئاتر دفاع مقدس

ملتجی می‌گوید که با وجود سابقه طولانی در عرصه نمایش دفاع مقدس، مدتی است که به دلایلی کم کار شده و از فعالیت در عرصه تئاتر فاصله گرفته است. این هنرمند به این موضوع اشاره می‌کند که در سال‌های اخیر تئاتر دفاع مقدس دچار مشکلات عدیده و به طور مشخص مسائل معیشتی هنرمندان و فعالان این عرصه بوده و شیوع ویروس کرونا هم اوضاع را به مراتب بدتر از قبل کرده است.

با این حال، او اظهار امیدواری می‌کند که با بهتر شدن وضعیت تئاتر مشهد تئاتر دفاع مقدس نیز، همگام با دیگر عرصه‌های هنری که از شیوع کرونا آسیب دیده اند، به مرور از این گردنه عبور کند و شاهد آثار فاخر درباره جنگ تحمیلی باشیم.

آسیب شناسی وضعیت کنونی حاکم بر تئاتر دفاع مقدس یکی دیگر از موضوعاتی است که ملتجی درباره آن صحبت می‌کند. به نظر او، تئاتر دفاع مقدس نیاز به بازنگری دارد و متولیان امر باید این عرصه را با موضوعات روز و نیاز‌های نسل جوان تطبیق دهند. ملتجی با تمایز قائل شدن بین واقعیت و حقیقت، توضیح می‌دهد که در سال‌های اخیر نگاهش به تئاتر تغییر کرده است؛ زیرا امروز تئاتر به عرصه‌ای تبدیل شده است که نه مبتنی بر هنر و نوآوری‌های معرفتی، بلکه هنری قوام یافته بر اساس مسائل مالی و محل جولان برخی تهیه کنندگان است. باز بودن فضا برای تهیه کنندگان متمول، نگاه صرف به گیشه و کسب سود مالی بیشتر، فاصله گرفتن از متون عمیق و تغییر ذائقه مخاطبانی که چندان به نمایش‌های جدی تمایل ندارند، از مهم‌ترین انتقاد‌های ملتجی به شرایط کنونی تئاتر در ایران است.

ظرفیت‌های از یاد رفته

این هنرمند باسابقه همچنین به شیوه پرداخت شخصیت چهره‌های مهم دفاع مقدس اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که ما، به جای قدیس ساختن از رزمندگان و شهدا که منجر به ارائه تصویری دسترس ناپذیر از ایشان می‌شود، باید تمرکز خود را بر به تصویر کشیدن شرافت و انسانیت شخصیت‌هایی همچون شهید باکری، شهید همت و دیگر رزمندگان دفاع مقدس بگذاریم.

به اعتقاد محمد ملتجی، جای خالی نمایش‌های فاخر درباره شهدای گران قدری همچون شهید چمران و شهید کاوه کاملا احساس می‌شود، زیرا زندگی این افراد ظرفیت‌های دراماتیک و فراز و نشیب‌های بسیار جذابی دارد که می‌تواند مورد توجه هنرمندان جوان عرصه تئاتر قرار گیرد. وی همچنین ابراز امیدواری کرد که در دوران پس از کرونا، آثار درخور توجهی درباره زندگی شهدای خراسان و کشور را روی صحنه ببینیم.

نگاه عقلانی و علمی به موضوعات مربوط به دفاع مقدس در تئاتر از دیگر مواردی است که این هنرمند خراسانی بر ضرورت آن تأکید می‌کند و توضیح می‌دهد که تئاتر فاخر می‌تواند منجر به تعالی جامعه شود، در حالی که شکل سطحی این هنر باعث نزول اخلاقی مخاطبان می‌شود.

ملتجی، بر این باور است که تئاتر دفاع مقدس حتی در زمان جنگ هم به نحوی مدیریت می‌شد که شرافت انسانی مورد ستایش قرار گیرد و اتحاد ملی، ذیل مضامین والای اعتقادی و دینی حاکم بر جبهه ها، بازنمایی شود. او توضیح می‌دهد که صدام در جنگ تحمیلی کاملا شکست خورد و در حالی که فکر می‌کرد به سادگی می‌تواند در زمانی کوتاه در تهران سخنرانی کند، پس از هشت سال دفاع جانانه رزمندگان ما از خاک وطن، نتوانست به دستاوردی برسد و مجبور به عقب نشینی شد.

به باور ملتجی، این دستاورد‌ها در میدان نبرد اتفاق بسیار مهمی بود که یکی از دلایل آن را می‌توانیم روح حاکم بر فرهنگ دفاع مقدس و هنر متعالی در این عرصه قلمداد کنیم. جو مثبت و سازنده‌ای که اجازه نمی‌داد انسجام ملی گروه‌های مختلف مردم خدشه دار شود.

به گفته این هنرمند پیشکسوت، اوج گیری دوباره تئاتر دفاع مقدس مستلزم آن است که مسئولان و متولیان فرهنگی شرایط موجود را مورد بازنگری قرار دهند و برای پرسش‌های مهم و بنیادین این حوزه پاسخ‌های درخوری بیابند. خنثی بودن شرایط فرهنگی و پس زدن تئاتر فاخر از سوی مخاطبان یکی از پرسش‌های مهمی است که ملتجی مطرح می‌کند و یکی از دلایل این وضعیت را شرایط اقتصادی و معیشتی می‌داند که بخشی از آن نیز شیوع ویروس کروناست که باعث شده مردم اگر هم قصد تماشای یک نمایش را داشته باشند، بیشتر به تئاتر‌های کمدی تمایل نشان دهند.

فاصله گرفتن تئاتر دفاع مقدس از عظمت جنگ

فاصله گرفتن تئاتر دفاع مقدس از عظمت حاکم بر دوران جنگ، یکی دیگر از محور‌های انتقاد ملتجی به شرایط کنونی این عرصه است که اجازه نمی‌دهد نسل جوان روح حاکم بر دفاع مقدس را به درستی درک کند. این هنرمند بر این باور است که مسئولان امر و دست اندرکاران فعال در عرصه تئاتر دفاع مقدس باید به پرسش‌های مهمی از جمله؛ دلیل اهمیت تئاتر، نوع نگاه ما به هنر نمایش، دلایل حمایت و کمک مسئولان به هنرمندان و خدماتی که هنرمندان در قبال حمایت شدن باید به جامعه ارائه کنند، پاسخ دهند تا وضعیت فعلی تا حدی روشن شود و بتوانیم درباره ادامه روند نمایش دفاع مقدس در جامعه تصمیمات بهتری بگیریم.

به گفته ملتجی، نجات تئاتر دفاع مقدس باید یکی از اولویت‌های مهم اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز حوزه هنری باشد: کشور‌های دیگر از جمله لهستان نیز به تئاتر جنگ توجه ویژه‌ای داشته اند، با این حال، تئاتر دفاع مقدس که در دوران جنگ و حتی سال‌های پس از آن تا دهه هفتاد وضعیت بسیار مطلوبی داشته، در سال‌های اخیر از آن تأثیرگذاری قبلی خود دور شده است.

او تئاتر را زمینه رونق صنعت سینما می‌داند و می‌گوید: تقویت بنیان تئاتر می‌تواند حتی به رونق سینما و تولید آثار فاخر در این عرصه هم یاری رساند. لزوم تقویت مبانی نظری و آشنایی علمی با تئاتر به عنوان یک هنر ارزشمند و اثرگذار، از دیگر نکاتی است که در سخنان محمد ملتجی به تکرار مورد تأکید قرار می‌گیرد. این هنرمند باسابقه از حجم بی توجهی‌ها به خودش و دیگر هنرمندان و فعالانی که سال‌ها در عرصه تئاتر دفاع مقدس تلاش کرده اند، به شدت گله‌مند است و توضیح می‌دهد که به جز در مناسبت‌های خاصی مثل هفته دفاع مقدس، جامعه و رسانه‌ها برای بهره گیری از تجربیات او تلاشی نمی‌کنند. ملتجی درک نشدن هنرمندان را یکی از آسیب‌های مهم این عرصه معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد که در این مسیر باید از شعار و ارائه کلیشه‌ای موضوعات پرهیز کنیم.

تئاتر منبع آگاهی بخشی

عضو سابق شورای بازبینی تئاتر در مشهد، از تئاتر به عنوان منبع آگاهی بخشی در جامعه سخن می‌گوید و از بی تفاوتی برخی مسئولان به این عرصه انتقاد می‌کند. ملتجی توجه به هنر به عنوان یک موهبت الهی را به نسل جوان توصیه می‌کند و فضای نشاط آور هنر را زمینه‌ای برای رشد و بالندگی اخلاقی و همچنین خنثی سازی آسیب‌های اجتماعی و فساد در میان نسل جوان می‌داند. فراگیری تکنیک تئاتر و تلاش برای روی صحنه بردن آثار فاخر، ارزشمند و باعظمت از دیگر نکاتی است که به اعتقاد او باید مورد توجه هنرمندان واقع شود.

ملتجی، همچنین تأکید می‌کند که علاقه و اشتیاق زیادی به تئاتر دفاع مقدس دارد و هنوز هم پای این نوع نمایش ایستاده است. اگرچه شاید نتواند مثل قبل نمایش‌های زیادی را روی صحنه ببرد. اعتماد به جوانان و میدان دادن به نسل جدید در هنر و دیگر حوزه‌های اداره کشور، از نکات مهم دیگری است که ملتجی بر آن تأکید می‌کند و به عنوان نسخه چاره ساز برای برون رفت از وضعیت موجود، امیدوار است تا مسئولان امر به آن توجه کنند.